FELYETONLAR

AĞCAQANAD

Bu barədə elmi söhbət açmaq fikrində deyilik. Mə­sə­lən, bəzi-bəzi məxəzlərə əsaslanıb deyək ki, ağcaqanad iki­qanadlıların uzun­bığ­lılar yarım­dəstəsinin bir fəsi­lə­si­dir. İki mindən çox növü var. Sancıb soran tiplidir. Yumur­tasını suya tökür. Er­kək­ləri əsasən çiçək şirəsi ilə qida­lanır. Dişiləri heyvan və insan qanını sorur və s. və i.a. Bir də ki, axı ağca­qa­na­dın yör-yöndəmi nədir ki, onun biologiyası barədə yer­li-yersiz mərəkə qurub, mü­za­kirə açasan. Hamı bilir ki, son illər kənd rayonlarında kö­kü bir qədər kəsilib, fəsad­ları aradan qaldırılıb. Am­ma... Amma di gəl ki, şəhər yer­lərində xeyli-xeyli artıb. Xüsu­silə, Bakı şəhərində. Uşaq­dan tutmuş böyüyəcən ağca­qanadın necə vızıl­da­dı­ğına, necə sancdığına və nə kimi hən­gamələr törətdiyinə yaxşı bələddirlər. Odur ki, bu haqda uzun-uzadı izahat verməyə dəyməz. Bircə onu əlavə edə bilərik ki, respub­li­kamızda hələlik vur-tut 24-cə növü məlumdur. Amma indi sən gəl, bu başı darıdan kiçik, ayaqları tükdən nazik, uzunbığ, iynəxortum şoğəribin həmləsinə bax də?! Axşam ki düşdü, qoşun çəkib hücum edir parklara, bağlara, uca-uca binalara! Hünərin var eyvana çıx və ya bir balaca qapı-pəncərəni açıq qoy! Zurna-balaban çala-çala biri yapışacaq qula­ğından, biri qonacaq boynuna... Oğulsan, tab gətir. Əgər əlbəyaxa olub beşinə dov gəlsən, on beşi yenidən peyda olacaq. Gəl görüm, necə duruş gətirirsən?! Belə yerdə deyiblər - igidlik ondursa, doqquzu qaçıb qurtar­maqdır, biri də gözə görünməmək. Bəli, şəhər ağca­qa­nadlarından yaxa qurtarmaq üçün başqa çarə yoxdur. Bu qoşaqanad, uzunbığ, başı balaca müzürlər gecələr dönürlər şiri-nərə. Yaşlılar az-çox dözürlər. Tifil uşaq­ların isə çığırtısını qaldırırlar ərşə. Pəh­ləvan cüssəli, yaraqlı-yasaqlı adamların şirin yuxu­suna haram qatıb, rahatca yorğan-döşəklərindən qal­dırırlar ayağa. Əl­qərəz, bu lənətə gəlmiş ağcaqanadların özləri bapbalaca olsa da, söz-söhbətləri çox böyükdür. Axırda iş o yerə çatıb ki, qəzetçilər də bu şoğəribin söz-söhbətinə qoşulublar. Necə qoşulmayasan?!

Əlbəttə, burada küçəbəküçə: - Stari veş, stari veş! Ay stari veş! - deyib, sübhün şirin yuxusuna haram qatan­lar­dan və ya taxtabitilərin, birələrin gecələr yatmağa macal ver­məməsindən danışıb, "Molla Nəsrəddin"in neçə il bundan əvvəl yazdıqlarını təkrar etmək istəmirik. İnsa­fən, indi buna o qədər də ehtiyac yoxdur. Lakin son vaxt­lar Bakıda peyda olmuş bu özü balaca, fitnə-fəsadları bö­yük şəhər ağcaqanadlarından yazmağa dəyər və lazım­dır. Məsələn, iş vaxtının qurtarmasına az qalmış bir nəfər hün­dür boylu, orta yaşlı, ağır çəkili, ərşin addımlı adam təpildi içəri və:

- Ağcaqanad! Ağcaqanad! - deyib əl uzatdı və özünü tələm-tələsik təqdim etdi.

Mat qaldım. Düzdür, belə ad eşitməmişdik. Dedik ki, yəqin adı Ağcadır, çaşıb "qanad" kəlməsini də əlavə edib. Sonra da düşündük ki, nə çoxdur bizim şəhər və kənd­lərimizdə əcaib-əcaib adlar: Medal, Nazir, Şair, Pəh­ləvan, Malçı, Pobeda, Volqa, Traktor, Yolçu... Yə­qin bu adamın da adı elə Ağcaqanaddır. Lakin məlum oldu ki, onun adı nə Ağcadır, nə də Ağcaqanad. As­lan­dır! Ağcaqanadlar o boyda Aslanı necə zinhara gəti­rib­lər­sə, cücəyə dönüb. Görün başına nə gəlib.

- Dəniz kənarında dördotaqlı ev aldım. Dost-tanış­la­rım xeyir-dua verdilər. Arvad dedi ki, a kişi, yaz gəl­səy­di, bu axar-baxarlı balkonda qabaq-qənşər əyləşib, ilk seviş­diyimiz çağları yadımıza salardıq. Pürrəngi çay içə-içə Xəzərin maviliklərini, Dənizkənarı parkı, fəvvarələri do­yun­ca seyr edərdik... Bəli, qış ötdü, yaz-yay gəldi. Bür­külü bir havada axşamçağı balkona çıxdıq. Çıxma­ğı­mı­za da peşman olduq. Ağcaqanadlar yarımca saat otur­ma­ğa aman vermədi. Yeddi uşaq, iki də biz. Doqquz adam ağcaqanadlara qalib gələ bil­mə­dik. Təslim olub geri çəkildik. Otağa keçib qapı-pən­cərəni də bərk-bərk bağ­ladıq. Gecənin yarısı vızıltı baş­landı, nə başlandı! Sonra hər otaqdan bir vahiməli səs: "Papa, qulağım get­di!", "Mama, üzümü dişlədi!", "Nənə, burnum göynədi!"

Aslan alnının tərini silib nəfəsini dərdi. Və həyəcanla sözünə davam etdi:

- Başınızı nə ağrıdım! Yuxumuz qaçdı. İşıqları yan­dı­rıb birimiz papaq, birimiz jurnal, birimiz qovluq, birimiz döşəmə ağacı götürdük. Döyüş başlandı! Uşaqlar kiş-kiş edib küncdə-bucaqda gizlənənləri uçurdur, mən, arvad, bir də böyük gədələr göydə vurub salırdıq. Bir irisi çil­çı­ra­ğın asıldığı yerə qondu. Fürsəti fövtə ver­mədim. Dö­şə­mə ağacını necə qolazladımsa, arvadın cehiz gətirdiyi bül­lur çilçıraq çilik-çilik oldu. Kaş özcə qolum sınaydı. Ağcaqanad döyüşü yaddan çıxdı. Arvadla mənim vuruş­mam başlandı. Arvad başını yolub dedi ki, qəsdən elə­mi­sən!!! Elə çoxdan deyinirdin ki, atam başını aldadıb, bül­lur çilçıraq verib! İndi bogema moddadır! Mən də nə qə­dər and içib, aman etdim ki, qəsdən eləməmişəm, inan­madı. Axırda arvad düz üç ay, üç gün, üç saat, üç dəqiqə atası evində küsülü qaldı. Çox get-gəldən, minnət-sünnətdən sonra yola gətirdim, barışdıq. Bu hadisə tək­rar olunmasın deyə, dəniz kənarından aralaşdım, dörd­o­taqlı mənzilimizi Nəri­manov prospektində üçotaqlıya də­yiş­dim. Ancaq yenə də faydası olmadı. Yağışdan çıxıb yağ­mura düşdük. İndi də Nizami, Nəsimi, Binəqədi, Sura­xanı rayonlarında ağcaqanad olmayan bir yer tapa bil­mirəm ki, üçotaqlı mənzilimi ikiotaqlıya dəyişim. Hə­min rayonlarda vəziyyət daha gərgindir. Gözlər olsun gör­məsin. Ağcaqanad intensiv yolla artır.

O, əyləşdiyi stulu irəli çəkib, bir az da mənə tərəf yaxın­laşdıraraq:

- Bir xahişim var.

- Buyurun.

- Buyurmağım odur ki, axşamlar ailəlikcə keçmişik ağca­qanaddan özünümüdafiəyə. Hər ailə başına iki mil­çək­öldürən almışam. Ancaq o qədər də kara gəlmir. Çün­ki zərbə təsiri azdır. Vuranda tam öldürmür, yarıcan edir. Çoxu da sonradan dirilir. Əgər milçək yox, ağca­qa­nad öldürən istehsalına başlansa, əla olar. Həm də nə­zə­rə almaq lazımdır ki, indi ağcaqanadın artımı milçək artı­mı­nı üstələyib. İkincisi də, müxtəlif adlı həşəratları məhv etmək üçün müxtəlif adlı da əşya lazımdır. Sapı azı bir metr yarım olmalıdır. Tavana qonan ağca­qa­nadlara səmərəli həmlə edib, sərrast zərbə endirmək üçün bu çox sərfəlidir. Onda istehsalatçılar da qazanar, isteh­lakçılar da, ağcaqanadların əlindən axar-baxarlı eyvan­larından didərgin düşən mənim kimi zavallı şəhər sakinləri də...

Bu cür giley-güzarlar məgər birdir, beşdir?! Bir nəfər şə­hər sakininin dedikləri Bakının idarələrində dildən-dilə düşüb:

- Nənəm kənddə yaşayır. And içib ki, yayda Bakıya ayaq basmaram. Deyir ki, ağcaqanadlar doyunca yatmağa qoymur. Amma necə olsa nənə ürəyidir. Dözmədi, yayın cır­hacırında gəldi. Xeyli də sor-sovqat gətirmişdi. Motal pendiri, dəri yağı, sac arası... Ancaq bağlamanın birindən nə çıxsa yaxşıdır?! Odun qırıntısı, təzək, gərmə. Təəc­cüb­ləndim. Nənəm dedi ki, bııııy, ay bala! Elə ağca­qa­nadın qənimi budur, dayna! Qədimdə imkanı olanlar ağca­qanadın əlindən gecələr ya talvara dırmaşar, ya da miçətkənə girərdilər. İmkansızlar da gərmə, təzək tüs­tü­lədərdilər. Ağcaqanadın qənimidir! Tüstü olan yerə qəti səmt düşməz. Gələndə fikirləşdim ki, nə çoxdur, şəhər ey­vanlarında ocaq qurub, kabab bişirənlər. Balam da olsun onların biri. Axşam balkonda ocaq çatıb kabab bi­şi­rər, sonra da yerində təzək, gərmə tüstülədərik. Ba­la­mın da, balamın balalarının da canı ağcaqanadlardan qur­ta­rar. Elə mənim də...

Düzü, bu tüstü məsələsi məni açmadı. Şəhər elə on­suz da zavod, fabrik, avtomaşın tüstüsünə məruz qalır. Bu təzək tüstüsü də bir yandan. Ancaq nənəmin sözünü ye­rə sala bilmədim. Dediyi kimi də elədim... Gecənin bir vax­tı üzümə su çiləndi. Səksənib yerimdən qalxdım. Nə gör­düm?! Yanğına qarşı mübarizə maşınları binanı müha­sirəyə alıb. Su şlanqları düz balkonumuza tuşlanıb. On­lar elə biliblər ki, binada yanğın baş verib. Qonum-qon­şular tamaşamıza çıxdılar. Lap biabır olduq. Xəcalətimdən başımı aşağı dikdim. Görüm lənətə gəlsin bu ağcaqanadları!..

El ağzı - yel ağzı, deyiblər. Kimin ağzını yumasan?! Son günlər hansı məclisə düşürsən, söz-söhbət ağca­qa­nad­dandır. L.N.Tolstoyun bir təmsilindən ağcaqanadın şiri vuruşa çağırmasını və ona qalib gəlməsini bilirdik. Am­ma tay bu boyda yox! Səhər ki açılır, Bakının metro qatar­larında, tramvaylarda, avtobuslarda qəribə-qəribə mən­zərələr, əcaib-əcaib əhvalatlar... Mürgü vuran kim, işə gecikən kim, ağcaqanadların döyüş səhnəsini həyə­can­la təsvir edən kim... "Uşağın dırnağını gündə tuturam. Uza­nanda ağcaqanadların sancdığı yeri qaşıyır, yeri yara olur"; "Mən tənziflə sarımışam ki, üz-gözünü didib dağıt­­masın"; "Ətriyyat dükanlarında Allahın bu "Qvoz­di­ka"sıdır-nədir, o da qəhətə çıxıb. Olanda da satıcılar öz­lə­ri götürür. Az bilmirlər ha, əl-ayağa, üz-gözə sürtəndə ağca­qanad yaxın düşmür".

Əlqərəz, əcaib-əcaib söz-söhbətlər, qəribə-qəribə qey­bətlər, müxtəlif-müxtəlif giley-güzarlar.

Ancaq bu məsələdə kimi və necə günahlandırasan?! Bax, bu barədə dərindən götür-qoy etmək gərəkdir. Əgər qabağımıza sayğac qoyub hesablama aparsaq, görə­rik ki, bu məqsəd üçün donluq alanların sayı, ağca­qa­nadların sayından heç də az deyil. Burada onların siya­hı­sını dərc etməyin nə mənası?! Onsuz da bu işdə heç kəs təqsirini boynuna götürmür. Hamısı obyektiv və sub­yek­tiv dəlillərlə sübut etməyə çalışır ki, təqsir məndə yox, başqasındadır. Düzdür, burada həlli çətin, həm də uzun vaxt tələb edən bəzi məsələlər var. Bununla yanaşı, özü­müzə borc bilib soruşuruq: Bəs mümkün tədbirlərin görülməsi necə? Təəssüf, min təəssüf! Alınan cavablar ağcaqanadlardan yaxa qurtarmağa təminat vermir. Bakı­nın sanitar-epidemioloji stansiyalarındakı bəzi sənədlərə nə­zər salanda elə təsəvvür yaranır ki, həkimlər və dezin­fek­torlar dəridən-dırnaqdan çıxıb, qan-tərə batıb hər cür həşə­ratlara, gəmiricilərə, xüsusilə ağcaqanadlara qarşı cid­di mübarizə edirlər. Hər yerdə vaxtlı-vaxtında, özü də key­fiyyətli dərmanlama aparılır. Bu hesabla gərək ağca­qa­nadların kökü çoxdan kəsilmiş olaydı və məktəblilər bu ada yalnız dərsliklərdə rast gələ biləydilər. Söhbətin bu yerində elə ki ağcaqanadlar başlayır vızıldamağa, şə­hər sanitar-epidemioloji stansiyasının mütəxəssisləri söh­bətin istiqamətini dəyişib deyirlər ki, Bakıda zir­zə­misi su ilə dolu iki mindən çox bina qeydə almışıq. Beş yüz­dən artıq saz nasos lazımdır ki, vaxtlı-vaxtında bu su­yu çəkib bir kənara axıtsın, beləliklə də, ağcaqanadların tö­rəmə mənbəyi ləğv olunsun. Ancaq bu boyda şəhərdə vur-tut ikicə yüz nasos var. Onun da çoxu həkimlərin dili ilə desək, qızdırmalıdır. Yəni, tez-tez xəstələnir, axsayır, as­qırır, öskürür... Bir sözlə, nasoslar nasazdır. Təzəsi çə­tin tapılır, köhnəsini də təmir etmək üçün maddi-texniki baza yoxdur. Başqa bir məsul başbilən də burnunu dik tutub, qaşlarını çatıb, sifətini turşudub, dodağını büzüb id­dia edir ki, bunun bir səbəbi də budur ki, təzə tikilib isti­fadəyə verilən binalarda su izolyasiyasının normal və­ziy­yətdə olmasına əhəmiyyət verilmir! Bu məsələ ilə nə si­farişçi təşkilatlar maraqlanır, nə də ki, icraçılar!

Xülasə, hamı fikir yürüdür, söz güləşdirir. Zəhmətə qat­laşıb, qəddini əyib işin qulpundan yapışan isə... Ağ­ca­qa­nadlar da belə fürsətdən istifadə edib, həndəsi silsilə yoluyla artır və şəhər camaatına meydan oxuyurlar. Qa­ran­lıq çökəndə də uşaqlar başlayırlar orda-burda avazla xor deməyə:

Gün ki batdı, hər yanda cövlan edər ağcaqanad,

Qan sorar, gözə girər, canı didər ağcaqanad.

Nə yatar, nə yorular, nə dincələr ağcaqanad,

Nə qoyar bizi yataq, sübhə qədər ağcaqanad.

Yəqin ki, bu nəqarət nəhayət bir gün Baksovetdə, Bakı rayonlarının icraiyyə komitələrində və ya Səhiyyə Nazirliyində əyləşib, qıçını qıçının üstünə aşıran məsul və ya məsuliyyətsiz işçilərin qulağına çatacaq və onlar bu müşkül məsələyə əməlli-başlı bir əncam çəkib, şəhər camaatının xəcalətindən çıxacaqlar.

1984-cü il