SƏNƏDLİ HEKAYƏLƏR
VƏ OÇERKLƏR
BÜTÖV ADAM
Qəzetləri nəzərdən keçirirdim. Bir şəkil diqqətimi çəkdi. Baxışları mənə tanış gəldi. Haqqındakı yazını oxudum. Nəsir müəllim idi, İmanquliyev. Xatirələrimin dəftəri vərəqləndi. Qırx il bundan əvvəlki günlərimi yaşadım. Onda Qubadlı rayon qəzeti "Avanqard"ın redaktoru idim. Gənc idim, qələmim püxtələşməmişdi, cilalanmamışdı. Bayağı siyasətlərdən uzaq idim. Onu bilirdim ki, gördüyümü, bildiyimi yazmalıyam. Necə deyərlər, yaxşını yaxşı, pisi pis. Bu da bəzən mənə baha başa gəlirdi. Yuxarıların ab-havasına uyğun olmayan məqalələrimin üstündə başım az ağrı çəkmirdi.
Bir dəfə raykomun birinci katibi mənə iradını bildirdi:
- Bu nədir, ağlına gələni yazırsan?! - dedi. - Bilmirsən ki, qəzet raykomun orqanıdır? Qlavlitə göstəriş vermişəm! Demişəm ki, bizim xəbərimiz, razılığımız olmadan tənqidi məqalələrin getməsinə imkan verməsin! Sluşi, rayon qəzetinə yazdıqların bəs deyil, götürüb başımızın üstündən respublika qəzetlərinə də məqalələr verirsən! Taxıl biçini gecikir! Ticarət qaydaları pozulur!… Yuxarılarda da oxuyub mənə zəng vururlar ki, bu nə biabırçılıqdır?! Raykomun barəsində pis fikir yaradırsan!
Bu cür xoşagəlməz söz-söhbətlərimiz çox olurdu. Lakin qorxutmurdu məni bu hədələr. Necə deyərlər, dəliqanlıydım, geri çəkilmirdim, inadımdan dönmürdüm. Bir gün uzaq kəndlərin birinə getmişdim. İşimi qurtara bilmədiyim üçün gecə qalmalı oldum. Səhər redaksiyaya qayıdanda işçilər arasında çaşqınlıq hiss etdim. Ancaq buna əhəmiyyət vermədim. Qəzetin növbəti nömrəsini planlaşdırdıq, veriləcək məqalələrin həcmini, səhifədəki yerini müəyyənləşdirdik. İşçilər çəkiləndən sonra mətbəənin müdiri təklikdə mənə yanaşıb, həyəcanla soruşdu:
- Xəbəriniz var?!
- Nədən?
- Eşitdiyimə görə, bu gecə raykomun bürosu olub, sizi redaktorluqdan azad ediblər.
Əlbəttə, belə bir xəbər mənim üçün gözlənilməz deyildi. Lakin bu şəkildə yox. Çünki müvafiq qaydaya görə, məsələsi müzakirə olunan şəxsin büro iclasında iştirakı təmin edilməlidir.
Bu barədə yəqinlik hasil etmək, həm də sözümü demək üçün birinci katiblə görüşməli oldum. Kabinetə daxil olanda telefonun dəstəyi onun qulağında idi. Söhbət məndən gedirdi:
- Yoldaş Qasımov, kakraz özü də gəldi. Ətraflı söhbətimiz olub. Etiraz eləmir.
Həmsöhbəti telefonda ona nə dedisə, katib dəstəyi mənə uzatdı və:
- Sekadandır, - dedi. - Əli Qasımovdur, mətbuat bölməsinin müdiri. Nə isə soruşmaq istəyir. Artıq-əskik söz demə.
Əli Qasımovun mənə ilk sualı bu oldu:
- Yaxşı, redaktorluqdan niyə gedirsən?! Qəzetin də pis çıxmır.
- Mənim heç nədən xəbərim yoxdur.
- Bu nə sözdür?! Bəs katibin sizinlə söhbəti olmayıb?! Büroda iştirak etməmisiniz?!
- Xeyr.
- Onda telefonu ver katibə.
Katib telefonun dəstəyini alıb Əli Qasımovu dilə tutmağa başladı:
- Məsələ elə deyil. Arxayın olun… Burada elə bir anlaşılmazlıq yoxdur. Hansı vəzifəni istəsə.. razı salarıq.
Katib telefon danışığını qurtarıb mənə tərəf yönəldi və heç bir şey olmayıbmış kimi:
- Əslində bu işə qol qoymurdum, - dedi. - Yoldaşlar başdan çıxartdı. Mənə qalsa, bilirsən ki, xətrini istəyirəm. Sonradan özüm də peşman olmuşam. Artıq keçib, qərar qəbul olunub, Sekaynan da razılaşmışıq. Get kağız-kuğuzu təhvil ver təzə yoldaşa. İş barəndə də bir şey fikirləşərik. Özün hansı vəzifəni istəsən…
Müsahibim tutduğu vəzifənin ona dərrakə, müdriklik yox, müvəqqəti səlahiyyət bəxş etdiyini anlamaq fəhmindən xali idi və bu cür diplomatik gedişlərlə ona elə gəlirdi ki, hamını aldatmaqda mahirdir. Ona görə də katibin yumşaldıcı və bayağı sözlərini cavabsız qoyub kabinetini tərk etdim.
Bir neçə gündən sonra Bakıda oldum. Mərkəzi Komitənin binasının girəcəyində Nəsir İmanquliyevlə rastlaşdım. Əlbəttə, bu, bir təsadüf idi. Nəsir müəllim səliqə ilə geyinmişdi. Əynində özündən cızıqları olan açıq qəhvəyi rəngdə kostyum vardı. Mərkəzi Komitənin təbliğat-təşviqat şöbəsi müdirinin mətbuat üzrə müavini ilə, rəsmi şəxs kimi, bir qədər də çəkinə-çəkinə salamlaşdım. Onunla ilk dəfə redaktorluğa təsdiq ediləndə tanış olmuşdum. Bu, bizim ikinci görüşümüz idi. Nəsir müəllim xoş bir təbəssümlə:
- Hə, gəlmisiniz?! Onsuz da sizi çağırmalıydıq. Vurduğun teleqramı da almışıq.
- Yoldaş İmanquliyev, - dedim. - Bizlərdə məsəl var: "İlan vuran ocağa qaçar". Bizim də ocağımız buradır. Mərkəzi Komitənin qarşısında dayandığımız əzəmətli binasına işarə etdim.
Nəsir müəllim əlini çiynimə qoyub:
- Yaxşı, çıx yuxarı, Əli Qasımovun otağında gözlə, mən də beş-on dəqiqəyə qayıdıram, - deyib, kənarda dayanmış maşına tərəf yönəldi.
Buraxılış vərəqəsi alıb, lifti gözləmədən üçüncü mərtəbəyə qalxdım. Mətbuat bölməsinin yerləşdiyi otağa daxil olanda həmişəki kimi xoş sifətlə qarşılanmadım. Bir də ki, raykomun gözündən düşən adam onların nəyinə gərəkdir? Axı, aldığım siyasi "ləkə" yaxın düşənlərin də ətəyini korlaya bilərdi. Pəncərəyə yaxın oturmuş nisbətən cavan təlimatçı qiymətli sözlərini xərcləməyə xəsislik edirmiş kimi ağzının ucu ilə bir qədər də ədalı soruşdu:
- Sizin əsl peşəniz nədir?
- Müəllimlik.
- Deməli, raykom haçansa yol verdiyi səhvini düzəldib.
Gedin müəllim işləyin dəə. Gərək elə qəzet ola?!
Ona cavab vermədim, susdum. İndi səsimi qaldıran vaxtım da deyildi. Ancaq hiss etdim ki, bu söz məndən çox, küncdəki stolun arxasında əyləşmiş sakit təbiətli, qarayanız işçiyə toxundu. O, rayon qəzetlərinə baxan Süleyman Xəlilov idi. Süleyman Xəlilov yuxarıdan gedən həmkarına:
- Bu nə sözdür? - dedi. - Neçə ildir müəllimlikdən aralanıb, məsul katib, redaktor… İndi də dərəbəylik eləyib atıblar bayıra. Deyirsən, haqqını tələb etməsin?!
Başda əyləşən bölmə müdiri Əli Qasımov qarşısındakı kağızlardan diqqətini ayıraraq:
- Nu, xoroşo, burada mübahisə açmağın yeri deyil, - onlara iradını bildirdi.
Bir nəfər qapını açıb:
- Qubadlıdan gələn kimdir? - soruşdu. - Qəzet redaktoru, yoldaş İmanquliyev gözləyir.
Tez ayağa qalxıb, Nəsir müəllimin otağına getdim. Mənə əyləşmək üçün yer göstərdi. Başıma gələnləri ətraflı danışdım… Axırda da dedim ki, yoldaş İmanquliyev, bura heç də öz yerimə qayıtmaq məqsədilə gəlməmişəm. İstəyirəm məni inandırasınız ki, raykomun haqqımda qəbul etdiyi qərar ədalətlidir. Onda haqsızlıq əzabından xilas olaram. Bir də ki, qayıdıb müəllim işləyəndə ixtisasıma görə Konstitusiya dərsini mən deməliyəm. Qanunlarımızın müqəddəsliyinə şübhəm olsa, konstitusiyamızı ürəkdən tədris edə bilmərəm. Şagirdlərlə boğazdan yuxarı danışaram. İstəyirəm sözlərim ürəkdən gəlsin. Dediklərim düşündüklərim kimi olsun.
Nəsir müəllimin təmkinli çöhrəsi qayğılı ifadə aldı. O, yana burulub telefonun dəstəyini qaldırdı:
- Mamed Salmanoviç, - ideoloji şöbənin müdiri ilə danışmağa başladı. - O yoldaş yanımdadır, Qubadlının redaktoru. Söhbət elədim…
Şöbə müdiri ona nə cavab verdisə, Nəsir müəllimin baxışlarındakı mərhəmət işığı zəifləyən kimi oldu:
- Elə deyil e, Mamed Salmanoviç, - dedi. - Katib qərarını müdafiə eləyir, redaktor da haqqını. Hər ikisi də elə danışır ki… Ona görə də yaxşı olar ki, onları bir yerdə qəbul edək, katibə mənim də böyük hörmətim var. Ancaq mətbuat işçisini on illərlə yetişdirmək olmur. Bu yoldaş da az-çox formalaşıb.
Hiss etdim ki, şöbə müdirinin cavabı Nəsir müəllimi qane etmədi. O, dəstəyi yerə qoyub ayağa qalxdı və mənə:
- Siz tərpənməyin, - dedi. - Burda əyləşin, beş dəqiqə gözləyin, gəlirəm.
Nəsir müəllim şöbə müdirinin onun otağı ilə üzbəüz olan kabinetinə keçdi. Qayıdanda əhval-ruhiyyəsi durulmuşdu. Məndən soruşdu:
- Harda qalırsan?
- "Novaya Yevropa" mehmanxanasında.
- Neçənci otaqda?
O, dediklərimi əl boyda kağıza qeyd edə-edə:
- Pulun-zadın var? Birdən korluq çəkərsən?!
- Narahat olmayın, elə bir ehtiyacım yoxdur, - cavab verdim.
Nəsir müəllim diqqətini cəmləşdirib:
- Belə məsləhət oldu ki, katib də gəlsin, bir yerdə danışaq, - dedi. - Sabah altıncı gün, birisi gün bazar, üzümüzə gələn həftənin birinci günü burada olun, səhər saat 10-da.
…Deyilən vaxt Mərkəzi Komitədə oldum. Süleyman Xəlilov bu məsələnin həllində səlahiyyətcə gücsüz olsa da, mənə tərəf idi. Mümkün köməyini əsirgəmirdi. Yeri düşdükcə haqq səsini qaldırırdı. Bölmənin başqa işçiləri isə küləyin səmtini hiss edib artıq mənə yovuşurdular.
Qubadlının birinci katibi yox, ixtisasca zootexnik olan və ideoloji sahəyə baxan ikinci katibi gəlmişdi. Şöbənin bütün işçilərinin iştirakı ilə bizi yuxarı dairədə qəbul etdilər… "Köhnə rəhbərliklə yaxın olduğuna, qəzetdə kobud səhvlərə yol verdiyinə görə tutduğu vəzifədən azad edilsin". Bircə cümlədən ibarət olan bu cəfəng qərar Mərkəzi Komitənin ələk-xəlbirindən keçmədi. Nəsir İmanquliyevin inadlı təkidi ilə hökmün qərəzli olduğu üzə çıxdı və ləğv edildi…
Nəsir müəllim məni ayrılıqda qəbul edərək:
- Sənə qarşı ədalətsizlik etmək istəyirdilər, buna yol vermədik. Görürəm, ümidverən kadrsan, diribaş oğlansan, qələmin də pis deyil. Ona görə də səni itirmək istəmədik, qaytardıq yerinə. Ancaq xahiş edirəm bundan yanlış nəticə çıxarma, çaşıb özünü raykomun fövqündə qoyma. Hər halda, necə olsa, katib katibdir. Çalış, dil tap, mehriban işləmək lazımdır. Çəkişmə heç kimə xeyir verməyib, - dedi.
O vaxtlar birinci katiblər yerlərdə özlərini kiçik padşahlar kimi aparırdılar və onların kəsdiyi başın sorğu-sualı yox idi. Ona görə də mənim təzədən öz vəzifəmə bərpa olunmağım raykom katiblərinə ağır gəlirdi, bunu özlərinə heç vəchlə sığışdıra bilmirdilər. Ona görə də dolayı yollarla qəzetin işinə mane olurdular. Redaksiya ögey uşaq vəziyyətinə düşmüşdü. Nə gizlədim, yaxın bildiklərim də işimizə pəl vururdular ki, katiblərin yanında başları uca olsun. Əlbəttə, belə bir ziddiyyətli şəraitin yaxşı sonluğu ola bilməzdi… Tez-gec ləkələnib sıradan çıxa bilərdim. Odur ki, bir neçə aydan sonra yenə Nəsir müəllimə üz tutmalı oldum. Vəziyyəti danışdım, xahiş etdim ki, başqa rayona dəyişilməyimə kömək etsin. Özü də ən uzaq rayona, ən aşağı mətbuat işinə. Nəsir müəllim əlini çənəsinə verib üzümə baxa-baxa fikrə getdi. Hiss edirdim ki, barəmdə nə isə çıxış yolu düşünür. O, birdən:
- Yaxşı yadıma düşdü, gəlsənə səni Qazax rayonuna göndərək. Orada redaktor yeri boşdur. Bu dedi-qodudan da qurtararsan. Qazax da ki, Qubadlıdan iki-üç dəfə böyükdür.
Etiraz etmədim. Nəsir İmanquliyev yanımdaca Qazaxla telefonla danışdı:
- Yoldaş Süleymanov, redaktor məsələsini həll etmişik, - dedi. - Sizə cavan bir oğlan göndəririk. Təcrübəsi var, hazırda redaktor işləyir. Göndərirəm yanınıza. Görüşüb söhbət eləyərsiz, sonra ümumi bir fikrə gələrək, - dedi.
Nəsir müəllim üzünü mənə tutaraq:
- Eşitdin də, - dedi. - Qazaxın birinci katibi Süleymanovdur, yaxşı da yoldaşdır. Get qatara bilet al, sabah ol onun yanında.
Üzüm öyrəşdiyi "Novaya Yevropa" mehmanxanasında otaq tutmuşdum. Bakı-Tbilisi qatarının yola düşməsinə bir saat qalmış həvəslə yır-yığış eləməyə başladım. Bu heyndə tanış xidmətçi otağın qapısını açıb dedi ki, bayaqdan bəri mehmanxananın müdiri Patiaşvili sizi axtarır…
Birinci mərtəbəyə endim. Patiaşvilinin kabinetinə daxil oldum. O, mənə bidirdi ki, Sekadan zəng vurmuşdular. Dedilər ki, Qubadlının redaktoru orada qalır. Ona çatdırın ki, heç yerə getməsin, sabah Nəsir İmanquliyevin yanında olsun.
Ovqatım korlandı. Yəqin işim baş tutmadı, - öz-özümə düşündüm. Nigarançılıq, cürbəcür şübhələr… Fikrim yüz yerə şaxələndi. Həmin gecə yuxum ərşə çəkildi. Səhər yenə də Mərkəzi Komitədə oldum. Buraxılış məntəqəsində nə qədər şikayətçi vardı, ilahi! Əlindən vəzifəsi çıxan, iş istəyən, haqsızlığın girdabında boğulan, partiyadan xaric edilən… Müxtəlif yaşlı, müxtəlif dərd-sərli insanlar. Divardan asılmış telefonlara yaxın düşmək olmurdu. Başlarını aşağı salan daş qəlbli polis işçiləri, insafları yoxmuş kimi onları necə də soyuqqanlılıqla qarşılayırdılar… Bu mənzərənin şahidi olduqca, qayğılarımın üstünə biri də gəlir, fikir yükümü daha da ağırlaşdırırdı.
Buraxılış vərəqəmi alıb yuxarı mərtəbəyə qalxdım. Nəsir İmanquliyev məni qəbul edərək:
- Dünən sizdən sonra Xasay Vəzirov gəlmişdi bura, "Kommunist"in redaktoru, - dedi. - Sizi imzanızdan tanıyır. Götür-qoy elədik ki, Qazax sizin üçün çətin olar. Elə "Kommunist"ə göndərək. Orda xüsusi müxbir yeri boşdur. Vəzirov da razılaşdı. Ancaq bu şərtlə ki, Naxçıvan zonasına gedəsən. Ora bir az uzaqdır. Bəzi çətinlikləri də var. Ona görə də münasib kadr tapa bilmirik. Zona neçə aydır boş qalıb…
Razılaşdım. Nəsir müəllim jurnalist peşəsinin xüsusiyyətləri, daşıyacağım yeni vəzifənin tələbləri, Naxçıvanın siyasi ab-havası barədə mənimlə xeyli söhbət etdi. Ağıllı məsləhətlər verdi, öz təcrübəsindən danışdı. Sonra ayağa qalxıb əlimi sıxaraq:
- Sizə müvəffəqiyyətlər! - dedi. - Nəzərə alın ki, Sekanın kadrısınız. Bu etimadı doğrultmaq üçün gərək çox ciddi çalışasınız.
Respublika mətbuatında başa vurduğum 40 illik yaradıcılıq yolum, bax, buradanca başladı. Xeyirxah əməlləri xoş xatirələrdə yaşayan və bu gün 85 illik yubileyi qeyd olunan Nəsir müəllimin xeyir-dua verdiyi kiçik kabinetdən…
Hərdən qibləgahım olan rəncbər atama başıma gələnlərdən, keşməkeşli həyat yolumda rastlaşdığım xeyirdən, şərdən, nəciblərdən, nanəciblərdən danışırdım. Nəsir müəllimin haqq-sayını dilimə gətirəndə atam məmnun olub minnətdarlıqla deyərdi:
- Oğul, o yəqin bütöv adamdır.
1997-ci il
|