OÇERKLƏR

İKİ QƏLBİN FƏRƏHİ

Traktorlar nərə çəkir, xoruzlar banlayır, qoyun-quzu mələşir. Bir-birinə qarışan bu səslər dalğa-dalğa ətrafa yayılır. Kəhrizli kəndini şirin yuxudan oyadırdı. Kolxozçuları kənddən tarlalara aparacaq avtoma­şın­lar bayaqdan bəri idarə binasının qaba­ğındakı geniş meydançada dayanıb, arabir siqnal verirdi. İşə tələsən pambıqçılar ikibir, üçbir kəndin küçələri ilə avtoma­şın­lara tərəf axışırdı.

Zərqələm hövsələsizliyini yenə də büruzə verdi. Ye­mək olan bağlamanı kətməninin sapına keçirib çiyninə aldı və avtomaşını gözləmədən iti addımlarla tarlaya tərəf yollandı. Zərqələmə elə gəlirdi ki, bu gün sahəyə on­­dan qabaq çıxan olmayacaq. Ancaq torpaq yola tə­zə düşən ayaq izləri onun bu fikrini alt-üst etdi. Zər­qə­ləm tutulan kimi oldu. Addımlarının sürətini artırdı.

Birdən o öz-özünə düşündü: «Bəlkə bu Möhsündür. Axı, o da qabaqcıl olmağa çalışır». Sonrakı fikri Zər­qə­ləmin qəlbində xoş bir arzu oyatdı. Möhsünlə gö­rüş­mək arzusu. Bir dəfə sədrin - Möhsün briqa­danın dayağıdır, - deyib onu təriflədiyini Zərqələm öz qulağı ilə eşitmişdi. Əlinə kiçik radioqəbuledici alıb, qoltu­ğu­na nərd vuraraq kəndin küçələrində veyil-veyil dola­şan oğlanlardan Zərqələmin zəhləsi gedirdi. Zərqə­lə­min belə gəncləri görən gözü yox idi. Möhsünə isə vu­rul­muşdu. Zərqələmin ona qarşı bəslədiyi nəcib hiss­lə­rin əsl səbəbi Möhsünün qoçaqlığı, işgüzarlığı, əməyi ürəkdən sevməsi idi. Zərqələm indiyədək heç kəsə açmadığı bu sirri hələ də gizli saxlayırdı. Amma Möh­sün bunu duymuşdu.

Bu gün Zərqələm tək idi. Odur ki, dillənmirdi. Xə­ya­­la dalmışdı. Ayaq izlərinə baxdıqca başında cür­bə­cür fikirlər dolaşırdı: «Qoy tarlaya məndən qabaq çıxsın.

Görəsən odurmu? Bəlkə mən yanılıram. Birdən bu gün məni qabaqlayan başqası olar».

Yol haçalandı. Zərqələm sola tərəf buruldu. Pam­bıq tarlaları buradan başlanırdı. Zərgələm yanılmırdı. O idi. Möhsün suyu şırımlara paylayıb, sahənin başın­da məğrurcasına dayanmışdı. Qarabağ çöllərinin qur­ta­racağından boylanan avqust günəşi təndirin ağzı ki­mi alovlanaraq göydəki buludları öz şəfəqi ilə qızar­dır və ağır-ağır qalxıb yaşıl tarlalara ilk şüalarını ya­yır­dı. Möhsün ana arxlarda köpüklənib daşan vəburula-burula şırımlara axan suyun şırıltısına həssas­lıqla qu­laq asırdı. O, Zərqələmin ayaq səslərini əsla eşitmirdi. Bunu Zərqələmin özü də hiss edib ona tərəf atdığı addımlarını bir az yavaşıtdı. Möhsünün nəzərləri suyun aynasında Zərqələmə sataşdı. O, diksinən kimi oldu. Möhsün geri döndü. Zərqələm onun lap böy­rün­də dayanmışdı. Onların məhəbbət dolu baxışları bir-bi­ri ilə rastlaşdı. Zərqələm xəfifcəgülümsəyib, qızartı çök­müş yanaqlarını Möhsündən gizlədirmiş kimi ba­şını aşağı dikdi. Möhsünün nitqi tutulan kimi oldu. De­məyə söz tapmadı. Vəziyyətdən çıxmaq üçün beli gö­türüb suyu o biri şırımlara axıtdı. Kolxozçuları gə­ti­rən avtomaşın toz qaldıra-qaldıra onların yanından ötəndə şofer kabinədən başını çıxarıb Möhsünə bic-bic baxdı və güldü. Kolxozçular Möhsünlə Zərqələmi xoş təbəssümlərləsalamladılar. Möhsün qəddini əyərək arx-bərələri sürətlə nizam­la­yır, suyun qabağındakı kəsəkləri belin ucu ilə bir kə­na­ra atırdı. Zərqələm gözünün ucu ilə altdan-altdan Möh­­sünə baxırdı. O, bu dəqiqələrdə elə bil hər şeyi unut­muşdu. O, kətməni götürüb səhər suvarı­la­caq sahələrin alağını vurmağa, bitkilərin dibini yum­şalt­mağa başladı.

Biri suçu, biri pambıqçı. Onların görüş yeri pambıq tarlaları oldu. Bu xəbər bütün Kəhrizli kəndinə yayıl­dı. Deyilənlər doğru çıxdı. Onlar evləndilər, Möhsünlə Zərqələm daha tarlaya qoşa gedir, işdən qoşa qayı­dır­dılar. Birinin əlində bel, birinin əlində kətmən. Möh­sün təcrübəli suçu, qabaqcıl əmək adamı kimi Çkalov adı­na kolxozda ad-san çıxarmışdı. Zərqələmin də qə­dəm­ləri uğurlu oldu. Bir gün Möhsünü kolxoz ida­rə­sinə çağırıb təcrübəli suçu, səriştəli pambıqçı kimi bri­qada başçısı qoydular.

Möhsünün qayğıları daha da artdı, birə-beş oldu. O, briqadanın sahəsini gəzdi, torpağı yoxladı, başçılıq et­­diyi kollektivin üzvlərini yerbəyer etdi. Birinci ilin nə­ticəsi pis olmadı. Briqada planı artıqlaması ilə ödə­di. Ancaq hər hektardan iyirmi sentner Möhsünü aç­ma­­dı. Zərqələm də bir dəfə zarafata salıb sözarası demişdi:

 - Kommunist briqadirə hektardan iyirmi sentner yaraşmaz.

Düzdür, Möhsün həm həyat, həm də pambıqçı yol­daşının bu sözünü zarafat kimi qəbul etdi. Ancaq bu söz onu düşündürməyə başladı. Partiya yığınca­ğında kolxozun təsərrüfat vəzifələri müzakirə olunar­kən Möh­sün başçılıq etdiyi briqadanın adından hər hektardan otuz sentner məhsul götürəcəyinə söz verdi.

Hər hektarda məhsuldarlığı birdən-birə on sentner artırmaq heç də asan iş deyildi. Bunu Möhsün özü də yaxşı başa düşürdü. O başa düşürdü ki, partiya yığıncağında - kənd kommunistlərinin bu hörmətli məc­­li­sində verilən vədi, deyilən sözü yerinə yetir­məmək olmazdı. Möhsün elə həmin gündən tədbirlər arayıb axtardı. O, səhər idarəyə getdi. Kolxozun sədri ilə məsləhətləşdi:

 - Yoldaş sədr, - dedi. - Torpağımıza söz yoxdur. Adamlarımız da çalışqandır. Amma saniyədə səksən litr kəhriz suyu ilə beş yüz hektardan artıq sahədə pambıq yetişdirmək müşkül işdir. Bu, dəvəni xəlbir ilə suvarmağa bənzəyir. Əgər suyumuz bol olsa…

Haqlı sözə nə demək olar? İdarə heyəti müvafiq təş­ki­latlarla əlaqə yaratdı. Kolxoza iri qazma qur­ğu­ları gə­tirildi. On bir yerdə subartezian quyusu qazıldı. Ge­niş düzlərdə yeraltı sular fəvvarə vurdu. Əkinlər si­rab oldu. Möhsün Qəhrəmanovun başçılıq etdiyi bri­qa­­dada pambığın məhsuldarlığı hər hektarda otuz iki sen­tnerə çatdırıldı. O isə arxayınlaşmadı. Çalışdı, dü­şün­dü. Evdə pambıqçı həmkarı Zərqələmlə, kənddə kol­xozun veteranları ilə, idarədə aqronomla, sahədə mexanizatorlarla götür-qoy etdi: məhsuldarlığı ar­tır­maq, Vətənə mümkün qədər çox pambıq vermək üçün. Onun briqadası kolxozdan fərqli olaraq hər yuvada iki yox, bir bitki saxladı. Yuvalar arasındakı məsafə tor­pağın qüvvəsindən asılı olaraq müəyyən edildi. Möhsünün fikrincə seyrəltməni bu üsulla aparanda hər hek­tarda kifayət qədər kol olur, bitkilər normal in­ki­şaf edir, cərgəaralarında pambıqyığan maşınlar rəvan iş­l­əyir. Əldə edilən nəticələr Möhsünün bu fikirlərini təs­diq etdi. Briqada hər hektardan otuz beş sentner məh­sul götürdü. Briqadanın sahəsi idarə heyəti tərə­findən kolxozun qabaqcıl təcrübə tarlası elan edildi.

Bəli, Möhsünün başçılıq etdiyi briqada təcrübə məktəbi oldu. Bu məktəbdə neçə-neçə pambıqçı yetiş­di. Çkalov adına kolxozun pambıq tarlalarından qə­bul məntəqələrinə məhsul sel kimi axdı. Ancaq pam­bıq­­çıların qarşısında yeni vəzifələr dururdu: əkin­çi­liyin mədəniyyətini yüksəltmək, ağır zəhmət tələb edən işləri mexanikləşdirmək, pambığı maşınla toplamaq, məhsulun maya dəyərini aşağı salmaq. Kolxozun idarə heyəti, ilk partiya təşkilatı bütün briqadalarda istiqaməti bu məsələlərin həllinə yönəltdi.

Qozalar açanda, tarlalar ağ dona bürünəndə, yığı­mın vaxtı çatanda bəzi briqadirlər sözlərinə xilaf çıx­dılar, məhsulu maşınla yığmaqdan boyun qaçırdılar. Sədrlə briqadir Nəcəfqulu Quliyev tarlanın kənarında üzbəüz dayanmışdılar. Sədrin simasında bir sərtlik vardı. Briqadir təkid edirdi:

 - Əziyyətlə yetişdirmişik. Maşın salsaq, əməyimiz hədər gedəcək.

Pambıqyığan maşınlar bir kənarda dayanmışdı. Sü­rücü mexaniklər söhbətin nə ilə qurtaracağını göz­lə­yir­dilər. Sədr isə briqadirlə razılaşmırdı. Möhsün məsə­lə­nin nə yerdə olduğunu biləndə söhbətəqarışdı. Nəcəf­qu­lunu başa saldı ki, texnikanı qiymətləndirmək lazım­dır. Sonra sədrdən xahiş etdi:

 - Maşınları əvvəlcə bizim briqadanın sahəsinə sa­laq,  - dedi, - çünki biz sahələri dərmanlamışıq, kolla­rın üstündə bir dənə də yarpaq yoxdur.

 Sədrlə Möhsün irəlidəki sahələrə tərəf yönəldilər. Sürücü-mexaniklər də maşınları işə salıb ağır-ağır on­ların ardınca hərəkət etdilər. Zərqələm cərgələr ara­sın­da dolaşır, gözdən yayınıb qalan alaq otlarını kökün­dən çıxarıb atırdı. Tarlanın kənarları hamar­lan­mışdı. Maşınlar səliqə ilə becərilmiş cərgələrin arası ilə ləngər vura-vura irəliləyirdi. Bu, bir sınaq idi. İlk sınaq. Məh­sul tərtəmiz bunkerlərə sorulduqca, Zərqə­ləm maşın­lara məftunluqla baxırdı. Onun zərif sifəti gülüm­sə­yir­di. Sədr minnətdarlıqla Möhsünə baxırdı. Möhsünün ağıllı hərəkəti sədri sevindirmişdi. Nəcəf­qulu isə kənardan pambıqyığan maşınları seyr etdikcə bayaqkı etirazının peşmançılığını çəkirmiş kimi köksünü ötürdü və dalğın halda geri dönüb briqadasına qayıtdı.

Möhsünün briqadasından başlanan bu ilk cığır Çka­­lov adına kolxozu maşınla pambıq yığımında ge­niş yollara çıxardı. Burada maşınla pambıq yığımı tək­cə Ağcabədi kolxozlarına yox, bütün Qarabağ təsərrü­fat­larına bir örnək oldu. Kolxozda şöhrəti bütün res­pub­­likamıza yayılan İnqilab Əliyev, Saday Qəhrə­ma­nov, Hidayət Cəfərov kimi hünərli sürücü-mexaniklər yetişdi.

Bir gün rayon mərkəzindən kolxoza zəng vurub dedilər:

 - Bərdəyə gedirik, yarış şərtlərini yoxlamağa. Möh­sün də nümayəndə heyətinin tərkibinə daxil edilmişdir.

Möhsün təzə paltarını geyindi. Zərqələm Qırmızı Əmək Bayrağı ordenini Möhsünün sinəsindən asdı. On­lar evdən birlikdə çıxdılar. Ancaq şose yoluna ça­tan­da ayrıldılar. Zərqələm tarlaya getdi, Möhsün isə Bərdəyə.

Bərdə pambıqçıları rayon mərkəzindəki mədəniyyət evinə toplaşmışdılar. Ağcabədidən gəlmiş yarış dost­la­rı­nın apardıqları yoxlamanın nəticələri müzakirə olu­nur­du. Növbə Möhsünə çatdı. O, qısa, ancaq mə­nalı danışdı:

 - Briqadamızın illik planı iki yüz tondur. Mən dörd yüz tona söz verirəm. Bütün briqadirləri ikiqat plan uğrunda yarışa çağırıram.

Alqış qopdu. Hamı əl çaldı. Raykomun katibi Möhsünün əlini bərk-bərk sıxıb onu bərdəlilərin adın­dan təbrik etdi.

İkiqat plan uğrunda! Yarışan rayonlarda bu bir şüar oldu. Yerli qəzetlər Möhsündən yazdı, radio on­dan danışdı. Möhsünün çağırışı dildən-dilə düşdü, el­dən-elə yayıldı. Bərdədən Möhsünün briqadasının sahəsinə dəstə-dəstə mexanizatorlar, mütəxəssislər gəl­di, gör­mək üçün, öyrənmək üçün.

Tarlalar barlı-bəhərli oldu. Hər yerdə yığım başlandı. Ağcabədidə ilk raportu Möhsün Qəhrə­ma­no­vun başçılıq etdiyi briqada verdi. Hər hektardan otuz yeddi sentner, bir sözlə, iki yüz ton əvəzinə, dörd yüz səkkiz ton, çoxu da maşınla.

Afərin Möhsün! Afərin Zərqələm! Zərqələmi ona görə deyirik ki, tarlada da, ailədə də onlar çiyin-çiyinə çalışırlar. Hər bir qələbədə şərikdirlər. Biz də bu oçerki yazarkən onları bir-birindən ayırmadıq. Axı birləşən ürəkləri ayırmaq olmazdı.

Sədr ötən illərə nəzər salır və yeni ildən söhbət açır. De­yir ki, pambıq istehsalına dair beşillik planı dörd ildə ödəmişik. Kolxozçularımız bu il həmişəkindən yax­şı işləyirlər.

Texnika saz, şum hazır, vəzifələr aydın. Yaza hazır­lıqda elə bir ciddi kəm-kəsirimiz yoxdur. Niyə də ol­sun. İdarə heyətinin Möhsün kimi etibarlı dayaqları vardır.

Kəhrizli düzlər qış yuxusundan oyanmışdır. Tor­paq şumlanır, torpaq gübrələnir, torpaq arata qoyu­lurdu. Sahələrdə həyat bulaq kimi qaynayırdı. Bahar qay­ğıları ilə yaşayan əməkçilər tarlalarda çiyid səpi­ninə başlamışdılar. Çiyidsəpən aqreqatlar sanki yarışa çıxmışdılar. Çiyid kvadrat-yuva üsulu ilə əkilirdi.

Möhsünlə Zərqələm yorulmaq bilmirdilər. Bu il tar­la­larda bol məhsul olacağını düşündükcə sanki qolla­rına qüvvət gəlirdi.

…Möhsünlə tarlada - iş başında görüşdük. Xeyli söh­bətdən sonra cibindən «Kommunist» qəzeti çı­-xart­dı. Qəzetin birinci səhifəsini göstərib dedi:

 - 1974-cü il martın 29-da pambıqçıların respublika yığıncağında Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi H.Əliyev yoldaşın məruzəsi pambıqçı dostlarımda böyük ruh yüksəkliyi yaratmışdı. Azərbaycanın pam­bıq­çıları bu il Vətənə 430 min ton «ağ qızıl» vermə­li­dirlər. Tarlalarda məhsuldarlığın bünövrəsi aprel ayın­da - çiyid səpinində qoyulur. Hamımızın məqsədi bir­dir: - Dövlət planına və sosialist öhdəliyinə əməl edək!

1976-cı il