www.aliildirimoglu.az

OÇERKLƏR

ÖMÜR YARPAQLARI

- Əli, raykoma çağırırlar, raykoma!

Əli cəld geyinib küçəyə çıxdı. Kürün acı sazağı ağac­ların çılpaq budaqlarını titrədirdi. Kəndin səma­sında getdikcə qalınlaşan bozumtul buludların ara­sın­da ulduzların zəif ziyası güclə görünürdü. Necə deyər­lər, havadan qar iyi gəlirdi. Soyuq külək həyət-baca­da­kı payız xəzəllərini oynadır, sonra da qabağına qa­tıb küncə-bucağa doldururdu. Əli paltosunun boynu­nu bir balaca qaldırıb qıvraq addımlarla kənddən çıxdı.

Rayon mərkəzindəki kiçik elektrik stansiyasında mazutla işləyən gücsüz motorun yeknəsəq guppultusu əks-səda verirdi. Tək-tük görünən hündür şalbanların başında balaca elektrik lampaları közərir və palçıqlı küçələrə zəif, sarımtıl işıq salırdı.

Əli rayon partiya komitəsinin binasına tərəf yönəldi. Binanın qarşısında papiros çəkən gözətçiyə salam verib yuxarı qalxdı. Raykomun birinci katibinin əyləşdiyi kabinetin geniş pəncərəsindən ensiz vəuzunsov koridora işıq düşürdü. Əli gözləmə zalından keçib içəri daxil oldu. Onlar görüşdülər. Raykom katibi Əliyə oturmaq üçün yer göstərdi, özü isə ayağa qalxdı. Onun aydın və nüfuzedici baxışları Əliyə xoş təsir bağışladı. Katib nədən və necə başlamaq barədə düşünürmüş kimi kabinet boyu bir neçə dəfə fikirli-fikirli var-gəl etdi. Sonra Əli ilə üz-üzə əyləşdi. Onun qayğılı nəzərləri Əlinin simasında gəzdi. Heç biri dillənmirdi. Kabinetə ani bir sükut çökdü. Raykom katibi mülayim sifətinə səmimi bir ifadə verərək:

- Bilirsən, Əli, - dedi, - bu gün də sizin kolxozda ol­mu­şam. Vəziyyət yaxşı deyil. İntizam zəifdi, kolxoz­çu­lar vaxtlı-vaxtında işə çıxmırlar. Şum gecikir, ferma­lar­da mal-qaraya qayğı göstərilmir. Kolxozun ümumi gəliri aşağı düşüb. Tədbir görməli, kömək etməliyik. Buna görə də səni çağırmışam. Kəndimizin camaatı deyir ki, kolxozun sədri sən olsan, işlər yoluna düşər. Görünür ki, kənddəyaxşı hörmətin var, səni sayırlar. Gərək ki, atan Məhərrəm kişi də kolxoz sədri olub, elədirmi?

- Bəli, - deyə Əli cavab verdi.

Katib sözünə davam etdi:

- Məhərrəm haqqında eşitmişəm. Yaxşı təşkilatçı olub. İndi sən atanın estafetini qəbul etməlisən, layiqli xələf olmalısan. Necə fikirləşirsən?

Əli tez cavab verə bilmədi, çətinlik çəkdi. Kolxoz səd­ri olmaq ona çətin görünürdü. Lakin susmaq ol­maz­dı.

- Sizin dediyiniz məsləhətdir, yoldaş katib, - deyə Əli dilləndi.

Raykom katibinin eyni açıldı:

- Çətinliyi aradan qaldrmaq üçün kimə üz tutmalıyıq?! Siz kommunistlərə. Özün yaxşı bilirsən ki, sədr kəndin ağsaqqalı olmalıdır, hamının xeyrinə-şə­ri­nə yaramalıdır. Qocalara oğul, cavanlara ata, qız-gə­lin­lərə qardaş olmalıdır. Hər bir məsələnin həllinə par­tiya prinsipiallığı mövqeyindən yanaşmalıdır. Dediyim keyfiyyətlər səndə var. Sən partiyanın etima­dını doğrultmalısan. Kəndimiz yüksəlməlidir, inkişaf etməlidir.

Təklif olunan vəzifə Əli Quliyeva çətin görünsə də raykom katibinin fikri ilə razılaşmamağı öz kommunist qüruruna sığışdırmadı. Odur ki, o daxili tərəddüdünü əsla büruzə vermədi. Cib yaylığını çıxarıb alnında purçumlanan təri sildi…

… Onu sədr seçdilər. Əli evə dönəndə atası Məhər­rəm kişi yatmamışdı, oğlunun yolunu gözləyirdi. O, əlindəki çəliyinə dirsəklənib çuxura düşmüş gözlərini oğlunun üzünə zillədi:

- Şad xəbərə sevinmişəm, işin avand olsun, ay oğul, - dedi. Bax, yaxşı işlə, elin qədrini bil, hörmətini qazan. Mən sədr olanda vəziyyət indiki kimi deyildi. Trak­torumuz, maşınımız az idi, suyumuz çatışmırdı. İndi hər şeyimiz var. Sağ olsun Sovet hökumətini. Mü­ha­ribədə də qalib gəldik. Cəbhədəki tankların hamısı traktor olub bu gün-sabah kolxoza gələcək. Tor­pa­ğımıza, suyumuza nə gəlib? Qarabağın bolluğu harda var!?

Məhərrəm kişi oğluna ağıllı məsləhətlər verdi, yol göstərdi. Ata danışdıqca hərdən səsi qırılır, sinəsi qalxıb-enirdi:

- Bilirsən, bəzi-bəzi kolxoz sədrləri niyə tez atdan düşür!? Ona görə ki, ya camaatı başına yığıb üz ağarda bilmir, ya da ki, planı dolduran kimi lovğalanıb cızığından çıxır. Belə olmaz. Bir də məsəl var deyərlər ki, ağac bar verdikcə başını yerə dikər. Arxayınlaşmaq olmaz, həmişə qabağa getmək lazımdır. Bunun üçün gərək elə arxalanasan. Nahaq deməyiblər ki, el bir olsa dağ oynadar yerindən!..

* * *

Təzə sədr əlinə qələm alıb kolxozun maddi-texniki bazasını təhlil etdi, iqtisadi hesablamalar apardı, təsərrüfatın daxili imkanlarını, ehtiyat mənbələrini götür-qoy etdi. Gerilikdən çıxmaq, ehtimadı doğrultmaq üçün yollar araşdırdı. Vəziyyət acınacaqlı idi. Pambıq sahələrinin hər hektarından altı sentner məhsul götürülmüşdü. Taxıl fondu demək olar ki, yox idi. Mal-qara yeraltı qazmalarda saxlanılırdı. Onların da ot-ələfi çatışmırdı. İnəklərdən az süd sağılırdı.

Əli Quliyev ilk partiya təşkilatına, işgüzar əmək adamlarına və idarə heyətinə arxalanıb işə başladı. Kolxozda möhkəm əmək intizamı yarandı. Kəndin xeyirxah ağsaqqallarından Heydər, Məhəmməd vəbaşqaları kolxoz başçılarının yaxşı məsləhətçisi oldu. Kommunistlər, fəallar hər işdə kara gəldilər. Təcrübəli və işgüzar əkinçilər, heyvandarlar briqadir, ferma müdiri vəzifələrinə irəli çəkildilər, hamıəlbir-dilbir oldu…

Partiya təşkilat katibi ilə sədrin mindiyi atlar kolxoz tarlalarında qoşa addımlayırdı. Sərin çöl mehi necə də təravətlidir! Dörd bir tərəfdə gümüşü otlar titrəyir, ağır sünbüllü zəmilər dalğalanıb xəfifcəxışıldayır, tarla boyu cərgələnən pambıq kollarının arasında Kürün lacivərd suları pıçıldayırdı. Əli bu əsrarəngiz mənzərədən doymurdu. Onlar hara isə tələsirmiş kimi atların cilovunu buraxdılar. Yorğa Qarabağ atları əkinlərin arasından qıvrılıb keçən torpaq yola dəyirmi naxışlar salaraq səkirdilər. Atlar ahəngdar ritm ilə çapır, onların ayaq səsləri bir musiqi təsiri bağışlayırdı. Elə bil bu doğma yurdun sirli nəğmələri eşidilirdi.

Hələ gənc yaşlarından bu yerlərin vurğunu olan Əli Quliyev 1931-ci ili xatırladı. Komsomoldan partiya sıralarına keçdiyi illəri. Onda uzun ətəyi çəkmələrinin üstünə dəyən boz əsgər şinelini hələ əynindən çıxarmamışdı. Uca boylu şivərək bir oğlan idi. Qırmızı ulduzlu əsgər papağı onun cılız qamətinə xüsusi bir yaraşıq verirdi. Həmin vaxtlar buradakı keçilməz sıx qamışlıqlar qaçaq-quldura bir yuva, bir səngər olmuşdu. Əli bu səhralarda kolxoz quruluşuna qarşı meydan oxuyan Saday bəylə, Qaçaq Arazla, Kəblə Hüseynlə neçə dəfə üz-üzə gəlmişdi. İndi isə… nə beşaçılan gəzdirən var, nə də ki, tapança. Barıt qoxusu da gəlmir. Hamı dinc, halal zəhmətlə məşğuldu. Əllərdə kətmən, əllərdə oraq, əllərdə bel. Hamısı əmək aləti. Həmin səngər yerlərində yaşıl pambıq kollarının çəhrayı çiçəyi bərq vururdu.

İrəlidəki traktorların gurultusu Əli Quliyevi keçmişin unudulmaz, həm acı, həm də şirin xatirələrindən ayırdı. Onlar sola buruldular. Artıq əkin yerləri arxada qalmışdı. Qırov düşmüş kimi görünən çılpaq düzlər başlanırdı. Qızıla bərabər olan torpaqları duz basmış, münbit və bərəkətli sahələr başdan-başa şoranlaşmışdı.

Kolxozun başçıları ucsuz-bucaqsız sahələri gəz­di­lər. Bu torpaqları duzlardan təmizləyib əkin sahələrinə çevirmək üçün tədbirlər tökdülər. Sədr sol əlini günəşdən qamaşan gözlərinin üstünə tutub sağ əli ilə qarşı tərəfə işarə etdi:

- Bax, bura dörd hissəyə bölünməlidir - dedi. O tərəfdən kollektor drenaj şəbəkəsi çəkilməlidir.

Partiya təşkilat katibi onun sözünə qüvvət verdi:

- Əlbəttə - dedi, - vur-tut üç yüz hektar sahədə pambıq əkməklə nə edə bilərik. Biz taxıl barədə də düşünməliyik. Təbii biçənəklərimiz də azdır…

İdarə heyətinin, ilk partiya təşkilatının qaldırdığı hər bir qiymətli təşəbbüs rayon partiya və icraiyyə ko­mi­tələrində müdafiə olundu. İllər keçdikcə kol­xozda meliorasiya işləri genişləndirildi. Kollektor dre­naj şə­bə­kələri yaradıldı. Şoran torpaqlar duzlardan təmiz­ləndi. Kolxoza güclü traktorlar göndərildi. Müx­təlif markalı kənd təsərrüfat maşınlarının sayı artdı. Təh­silli-təcrübəli mexanizator kadrları yetişdi. Ali sa­vadlı aqronomlar, zoobaytar işçiləri var qüv­və­lə­rini əsir­gə­mədilər. Hər kəs öz işinin çəmini tapdı. Əkin­çi­liyin və heyvandarlığın mədəniyyəti yüksəldildi. İcti­mai gəlir aşıb-daşdı. Tikinti vəabadlıq işləri yeni vüsət aldı. Kənddə yaraşıqlı mədəniyyət sarayı ucal­dıldı. Ticarət, ictimai iaşə obyektləri yaradıldı. Təzə uşaq bağ­çası, tarla düşərgələri tikildi. Heyvandarlıq bina­ları inşa edildi.

Əlbəttə, yaşı yetmişi haqlayan Əli kişinin bir əsrə yaxın ömür yarpaqlarını vərəqləyib onun həyat yo­lunda baş verən unudulmaz hadisələrə nəzər sal­dıqca…

Doqquzuncu beşilliyin tapşırıqları müəyyən edi­lən­də səriştəli təsərrüfatçı çox ölçüb-biçdi. Onun otuz illik sədrlik təcrübəsi olsa da, ağıl-ağıldan ötkün olar, - dedi. Partiya təşkilat katibi Qasım Nəsirovun, qoca­man kommunistlərdən Cəfər Əliyevin, Yusif Həsəno­vun və briqada başçılarının fikrini öyrəndi. Onu da nəzərə aldı ki, respublikamızın Mərkəzi Komitəsi son vaxtlar pambıqçılara böyük qayğı göstərir, kömək əli uzadır. Odur ki, təsərrüfat başçısı öz kollektivinin fikrini bu cür ifadə etdi:

- Beşillik planı üç ildə! Pambıqçılarımızın vədi belədir.

İnananlar da oldu, şübhə edənlər də. Lakin Ca­pa­rid­ze adına kolxozun tarla əməkçiləri verdikləri vədin üs­tündə möhkəm dayandılar. - Sözümüz söz, qəra­rı­mız qətidir, - dedilər. Onlar yeni mübarizəmeyda­nın­da hünər göstərdilər. Lakin beşilliyin üçüncü ili Qara­bağ pambıqçıları üçün o qədər də uğurlu olmadı. Belə ki, havalar sərin keçdi, tarlalar günəşdən doymadı. Qonşu təsərrüfatlarda pambıq kolları həmişəki kimi bar gətirmədi. Axı, təcrübəli tarlaçılar nahaq yerə deməyib ki, torpaqla su pambığın anasıdırsa, günəş də atasıdır. Ancaq Əli Quliyev bu çətin ildə də büd­rəmədi, özünü itirmədi. Çünki işini vaxtında, etibarlı tutmuşdu. O, hələ kotanın ucu yerə sancılanda pambıqçılara dönə-dönə deyirdi:

 - Keçən ilki bolluq sizi arxayınlaşdırmasın. Çay həmişə qızıl gətirməz. Ata-babalarımız demişkən, bəzən dağlar da qısır qalır. Əkinçi gərək hər ehtimala qarşı hazıryaraq olsun.

Bir sözlə, onlar ehtiyatı əldən qoymadılar. Şum, əkin, becərmə işləri əlverişsiz keçən hava şəraitinin pis nəticələrini aradan qaldıra biləcək istiqamətdə görüldü. Tarla bahadırları təbiətin kortəbii qüvvələ­rinə qalib gəldi. Sahələr ağ örpəyə büründükcə təc­rü­bəli təsərrüfatçının sevinci sinəsinə sığmadı. Budaqlar yetirdiyi bara tab gətirmirdi. Sürücü-mexaniklər idarə edəcəkləri mavi gəmilərinin yanında müsəlləh dayanmışdı. Onlar yürüş üçün sərəncam gözləyirdi.

Sədr idarə işlərini sahmana salıb, tarlalara çıxmağa tələsirdi. Kabinetin qapısı açıldı. Qənirənin dalğın nəzərləri Əlinin nurani baxışları ilə rastlaşdı. Onun çöhrəsinə xəfif bir qızartı çökdü:

 - Əli əmi, - dedi, - həyat yoldaşım əsgərlikdədir, qayınatam da ki, qocalıb, taqətdən düşüb. Bir camışın əlində qalmışam. Ələfi yoxdur, qar qapını kəsməmiş satmaq istəyirəm. İstəyirəm ki, camışı ətliyə verəm.

 - Elə ələfə görə?

 - Bəli.

 - Camışı satsaq, onda uşaqlar ağartısız qalar, qızım. Kolxozun ələfinə nə gəlib. Satmaq kəlməsini bir də dilinə gətirmə. Nə çətinliyin olsa…

Maşına əyləşib sahələrə gedirdik. Ağ daşdan tikilmiş yaraşıqlı bir binanın qabağından keçərkən iri dəmir darvaza açıldı, həyətdən iki qız uşağı çıxdı. İkisi də bir boyda, bir biçimdə. Sədr gülümsündü:

 - Əkizdirlər, - dedi. - Birinin adı Gülxara, o birinin adı Zərxaradır. İkinci sinifdə oxuyurlar. Yetim Əhlimanın qızlarıdır.

Əli kişi belə deyərkən dən düşmüş qaşları düyünləndi. Onun qayğılı baxışları kədərini büruzə verdi:

- Otuz il bundan qabağın söhbətidir - dedi. - Fer­ma­lara baş çəkirdim. Əhliman qoyun küzlərinin qaba­ğın­-da ağlayırdı. Kirimək bilmirdi. Çobanlar onu örüşdə itlərin əlindən güclə almışdı. Onda cəmi dörd yaşı olardı. Qucağıma götürüb kəndə gətirdim. Çörəyini verdik, qayğısına qaldıq. Bax, bu qızlar da onundur. Əhliman kolxozun dirəyidir, hər işə-gücə yarayır.

dr sağa burulub maşının kabinəsindən aydınca görünən qoşa evləri göstərdi:

- Biri Xuduşundur, biri də Yaqubun. Hər ikisi çobandır. İçərisinə təzə yığışıblar. Maşın vermişik, da­şını-qumunu daşıtdırmışıq. Sağlıqlarına qismət olsun. Bax, o tərəfdə ağaran ev arabaçı Zeynalab­di­nin­dir. Tik­­məyə qüvvəsi çatmırdı. Kolxoz borc pul verdi. Ça­lışırıq ki, hamının xoş güzəranı, rahat ev-eşiyi olsun.

nd ağsaqqalının həyəcanlı səsi sözündə-söh­bə­tin­də duyulan el qayğıları onun qocaman simasına bir əzə­mət, bir vüqar verirdi. Hamının karına gəlmişdi, in­di hamı onun karına gəlirdi. El gücü, sel gücü deyiblər. Bax, Əli kişinin başını ucaldan, şöhrətini artıran da onun arxasında dayanan elin gücü, elin rəğbətidir. İn­di kənddə kim razı olardı ki, kolxoz pambıq yığımında geciksin. Bunun üstündə də sədri rayon mərkəzinə çağırıb məzəmmət etsinlər, üzünə min cür tənəli söz desinlər. Hamı tarlada idi. Ağaran pambıq kolların üstündə qalmırdı, yığılan yerə düşmürdü. Sədrin həyat yoldaşı Əzizə xanım ali təhsilli kənd müəlliməsi olsa da, döşlük tutub pambıqçıların önündə gedirdi. Altı uşaq anasının pambıq yığan əllərini məgər görmək olurdu? Əli kişi deyir ki, kolxoz başçısının ailə üzvləri əməkdən boyun qaçırsa, başqaları işə can yandırmaz.

Bunkerlər dolub boşalır, dolu xarallar yan-yana düzülürdü. Ağ örpəkli tarlalardan qəbul məntəqələrinə baş alıb gedən pambıq dolu avtomaşın, lafet karvan­la­rı­nın ardı-arası kəsilmirdi. Varlı-bəhrəli sahələrin məhsulunu yığıb-yığışdırmaq olmurdu. Kölgədə sürünən bəzi fərsiz təsərrüfatçılar ilin uğursuzlu­ğun­dan giley-güzar edib bəhanə gətirəndə Əli Quliyevin başçılıq etdiyi kollektiv vətən qarşısında raport verdi. Qələbə raportu. Qəzetlər bu əmək fədailərinin müvəf­fə­qiyyətlərindən yazdı:

- Caparidze adına kolxozun pambıqçıları beş yüz hektar sahənin hər hektarından 38,5 sentner məhsul götürüb. Ölkəyə 1,060 ton əvəzinə 1, 821 ton ağ qızıl verilib. Məhsulun 607 tonu maşınla toplanıb. Pambıq is­teh­salına dair beşillik plan üç ildə ödənib. Doqqu­zun­cu beşilliyin birinci ilinə nisbətən üçüncü ilində pul gəliri 694,9 min manatdan 1,340 min manata, kol­xoz­çu­ların qazandığı orta aylıq əmək haqqı 79 manatdan 185 manata çatıb…

Kənddə neçə-neçə əmək adamı orden, medal aldı, mükafatlara layiq görüldü. Təsərrüfat başçısının sinəsini bəzəyən Lenin yubiley medalının, «Şərəf ni­şanı» ordeninin yanında üçüncü bir orden də parladı. Lenin ordeni. Hamı ürəkdən dedi:

- Təbrik edirik, Əli kişi, ordenin mübarək!

Böyük amallarla yaşayan ağsaqqal pambıqçı arxayınçılığa uymur, yorulmaq bilmir. Deyir ki, gərək təsərrüfatın inkişaf sürətini artıraq. Beş yüz min manata yaxın smeta dəyəri olan məktəbli şəhərciyinin tikintisini başa çatdıraq. Müasir tələblərə uyğun maşın-traktor parkı salaq. Avtomat telefon stansiyası quraq. Kəndə əlavə su kəməri çəkək. Heyvandarlıq binalarını tam mexanikləşdirək…

Bəli, Əli Quliyev əməyə olan sonsuz məhəbbətindən qüvvət alaraq beşilliyin uca zirvələrə doğru gedən mübarizə yollarında inamla addımlayır. İllər ötdükcə onun ömür dəftərindən qopan hər yarpaq kolxoz kəndinin zəfər salnaməsində qızıl səhifələrə çevrilir.

 

23 yanvar 1974-cü il




















 

© 2011. Bütün hüquqlar Əli İldırımoğluna məxsusdur.
www.aliildirimoglu.az və ya www.aliildirimoglu.com